Over ACT (Acceptance and Commitment Therapy) zijn al veel boeken geschreven, er is een schat aan informatie voor mensen die op de één of andere manier met deze therapievorm in aanraking zijn gekomen. Of je nu coach of counsellor bent, gesprekstherapeut, professional of cliënt, overal ter wereld beginnen mensen zich te interesseren voor dit model dat mensen met een hulpvraag er op aanstuurt om de wereld op een nieuwe en betekenisvolle manier te ervaren. Het wordt trouwens uitgesproken als het Engelse woord act, en niet als Aaa Cee Tee.
Deze nieuwe benadering van gesprekstherapie heeft echter ook raakvlakken met spirituele en filosofische inzichten die mij in de loop van de afgelopen levensperiode tegemoet kwamen. Het zijn deze overeenkomsten die de voornaamste motivatie zijn voor het schrijven van dit boek.
Want alhoewel ik al in diverse boeken, websites en video’s over ACT heb gesnuffeld, en mezelf al een beetje op de hoogte voel van dit model, zie ik slechts zelden iets concreets over de verbinding met zingeving en spiritualiteit die ik bemerk. En met spiritualiteit bedoel ik dus een pad naar heling dat meer gericht is op het genezen van je ziel, je bewustzijn, in plaats van je psychologie. En een spiritueel pad naar heling en zingeving is, net zoals in ACT, een keuzepunt, een diepe beslissing, een ‘commitment’ om te ontdekken waar dat diepe verlangen naar vrede, geluk en liefde vandaan komt, waar dat gevoel van zinloosheid en vertwijfeling vandaan komt dat je soms, op stille momenten, overmeestert en je je hele leven en het doel daarvan laat overpeinzen. Zingeving is voor mij het zevende kernproces van ACT.
Het is de combinatie van psychologie en zingeving waar ik over wil schrijven, want hoewel het twee heel verschillende sectoren van ons bestaan lijken, zijn er treffende overeenkomsten in de te volgen paden, En in mijn geval waren het de juiste ingrediënten om over een heftige periode heen te kunnen komen. Aanvankelijk zocht ik mijn heil voornamelijk in spiritualiteit, oude vormen van zelfonderzoek en filosofie, maar dat voelde uiteindelijk als niet genoeg, het waren psychologische stromingen, en met name benaderingen als ACT, die het plaatje compleet maakten.
En dan is er ook nog het aspect van ervaringsdeskundigheid wat ik in dit boek wil belichten. Op dit moment is er een groeiende tendens zichtbaar in het gebruik van ervaringswerkers in de GGZ, er zijn speciale opleidingen beschikbaar en in veel sectoren ontstaan functies en vacatures speciaal toegesneden op ervaringsdeskundigheid. Een veelbelovende ontwikkeling.
Ik heb al vroeg ontdekt dat er in ACT van begin af aan een belofte is: een mogelijkheid van het bereiken van psychologische flexibiliteit en vrijheid ten opzichte van emoties en hinderlijke gedachten. Het kan inzichten, realisaties en soms zelfs ‘Eureka-momenten’ geven. Er wordt gebruik gemaakt van praktische oefeningen, metaforen en visualisaties en van kwaliteiten als acceptatie, welwillendheid en toegewijde actie.
Van begin af aan wordt het steeds duidelijker dat deze therapie een sterke participatie vraagt van de cliënt. Deze intensieve coöperatie tussen de cliënt en therapeut vraagt om bereidwilligheid, en de bewuste keuze om uit een heftige situatie te willen groeien vanuit een verlangen naar psychologische flexibiliteit. Over wat dit precies is komen we later, op een geschikt moment, nog wel op terug. Voor nu is het voldoende om te zeggen dat psychologische flexibiliteit een staat is waarin je je naar je pijn kunt toekeren in plaats van afwenden en bedekken, waardoor het leven zich als het ware naar je opent. Het is een andere, meer natuurlijke, manier van waarnemen waardoor je hinderlijke en tegenstrijdige gedachten objectief kunt observeren zonder een voorkeur te hebben voor één van hen. Je kunt jezelf als ‘niet-iets’ (no-thing) zien, waardoor een gevoel van vrede en gemoedsrust ontstaat. En door het gevoel van meer controle over je leven en een toenemende gemoedsrust zou opeens kunnen blijken dat je nét wat gracieuzer, moeitelozer en genialer door de praktijk van alledag navigeert, en wees eerlijk, wie wil dat nou niet?
In mijn speurtochten door alle ACT materiaal was het voor mij van begin af aan het belangrijkst om het vooral op mezelf toe te passen, het studeren en het van buiten leren kwamen pas op de tweede plaats. Dit voelde voor mij als een logische aanpak want in mijn spirituele leerpad, dat al jaren eerder begon dan mijn interesse in psychologie, merkte ik ook al dat echte vorderingen niet mogelijk waren door alleen theorieën en tradities te bestuderen, maar dat piekmomenten, successen en opluchtingen op dit pad alleen bereikt konden worden door de hele kwestie op mezelf toe te passen, het persoonlijk te nemen.
Échte spiritualiteit vraagt ook om intimiteit met jezelf, en is een levenslang proces. En dat is nu weer een mooie overeenkomst met ACT, beide zijn methoden tot zelfbevrijding die nooit écht tot een eindconclusie of -doel zullen leiden, maar die je wel een constant gevoel van persoonlijke en geestelijke groei kunnen geven. Zowel psychologische als spirituele bevrijding lijken constant nét niet binnen handbereik, nét voorbij de volgende hoek, maar wat is het prachtig om onderweg te mogen zijn!
En échte bevrijding is niet psychologisch of spiritueel, het is veel meer de volledige acceptatie van het nooit kunnen bereiken van die ultieme opluchting, inzien dat ook dat maar een spookbeeld van je gedachten is. Het idee van Utopia is niet meer dan dát: een idee.
Oeps, nu begin ik al gelijk de spirituele leraar uit te hangen, terwijl ik nu toch eerst even de nadruk wil leggen op ACT.
Ik heb zeker flink wat ervaring en kennis opgedaan onderweg, meestal in ‘hoe het niet moet’, maar wil dit boek vooral gebruiken om mijn weg vanaf nu te beschrijven, niet tot nu.
Soms kunnen bepaalde dingen niet anders voorgeschoteld worden dan in een didactische, stellige schrijfstijl, vooral als het inzichten en wijsheden betreft uit de diverse benaderingen, tradities en filosofieën die zo voorbij kwamen. In die gevallen neem ik me voor om ook de bron ervan te vermelden.
Ik realiseer me nu opeens dat dit hele boek voor mij één grote ACT oefening voorstelt, want het Nu, het huidige moment, is één van de kernthema’s. En hoe kan een boek anders geschreven worden dan in het nu? Dat geeft de lezer ook wel een unieke ervaring denk ik, om ‘live’ mee te mogen maken hoe een boek als dit tot stand komt, gewoon tijdens het lezen ervan. Een boek dat alleen in de tegenwoordige tijd zijn verhaal vertelt, en zo wordt het ook best een beetje spannend wat er allemaal voorbij zal komen, want de toekomst is opeens niet meer wat ie vroeger eens was…
Welnu, op dit moment liggen hier twee boeken over ACT voor me, ik zie ze op dit moment als standaardwerken en verplichte literatuur in dit veld. Aan mijn linkerzijde ligt “A Liberated Mind” van Steven Hayes, de oervader van ACT, en rechts ligt “ACT in de Praktijk” van Russ Harris. Verder heb ik nog “The Happiness Trap” van Harris, en “Learning ACT” van Jason Luoma in mijn digitale bibliotheek, alsmede natuurlijk alle online bronnen van informatie. Genoeg materiaal ter inspiratie dus en om naar te verwijzen voor meer diepgang of meer gedetailleerde informatie in bepaalde onderwerpen.
Maar ik wil in dit boek dus ook de verbinding en overeenkomsten beschrijven van ACT en het zingevingspad, en daarvoor heb ik de rest van mijn boekenkast ter beschikking, alsmede een enorme hoeveelheid digitaal materiaal, en stapels schrijfblokken met aantekeningen en losse alinea’s. Van al die tradities, benaderingen, zienswijzen en filosofieën nam ik mee wat onderweg zo resoneerde, wat ik op dat moment nodig had in mijn zoektocht.
Ook weet ik op dit moment nog niet wat de exacte titel van dit schrijven zal gaan worden, ik denk dat er onderweg wel wat inspiratie hiervoor voorbij zal komen. Ik heb ook nog geen idee over hoofdstukken, manieren van schrijven, onderwerpen en structuur van het eindproduct. Wel heb ik besloten om Russ Harris op dit moment te accepteren als voornaamste mentor en inspirator op ACT-gebied. Ik heb zijn boek pas een paar uur geleden gekocht waardoor ik nu een ‘verse start’ kan maken, opnieuw de rol van beginneling spelen. De tweede reden is dat “ACT in de Praktijk” het enige Nederlandstalige boek is in mijn collectie, dat bespaart me een heleboel vertaalwerk. Al moet ik zeggen dat ik sommige boeken liever in de originele taal lees, het Nederlands voelt soms een beetje onhandig en bruut om psychologische en spirituele processen doorvoelend te beschrijven. Neem bijvoorbeeld het Engelse woord mind, dat zich maar moeilijk laat vertalen. Termen als geest, denkgeest, verstand, intellect kunnen worden gebruikt maar die raken de essentie van het woord niet echt. De combinatie van perceptie, cognitie en bewustzijn zou al dichterbij komen als beschrijving, maar ik denk toch dat ik voortaan gewoon mind zal gebruiken.
Vaak heb ik pogingen gedaan om te schrijven, maar elke keer strandden deze door verlies van inspiratie en creativiteit. Nu voelt het dat ik het anders moet aanpakken, ik laat het boek zich als het ware vanzelf schrijven, zonder script, zonder stappenplannen, zonder voornemens. Alles wat nodig is, is een hoofdthema, en dat is de door mij gevoelde intimiteit van ACT met het diepe verlangen naar zingeving. Twee benaderingen voor de zoektocht naar het éne Zelf.
Hmm, misschien “Een zelf-schrijvend boek!” als ondertitel? Wie weet…
En al die losse alinea’s zouden nu wel eens van pas kunnen komen!
Het zelf is een van de kernbenaderingen in ACT, is één van de scharnierpunten die je uitnodigen tot verandering en transformatie. Steven Hayes spreekt over connectie maken met het “Transcendente Zelf”, hij legt uit dat we ons diepe verlangen om erbij te horen kunnen gebruiken om een omslag te maken, een keuze- of scharnierpunt, door contact te maken met ons diepste gevoel van “ik”, ons transcendente zelf, onszelf toe te staan om de kern van ons bestaan te voelen. Hierdoor wordt de dominantie van het ego teniet gedaan waardoor we ook op een bewust open manier met anderen in contact kunnen komen.
En laat dit contact met het transcendente zelf nu ook het hoofdthema zijn geweest in al mijn ‘alternatieve’ en filosofische zoektochten. Van Vipassana tot TM-meditatie, van Advaita Vedanta tot neo-non-dualiteit, van Kierkegaard via Gurdjieff naar Hermann Hesse, van Sjamanisme via Leraar naar Guru. En dit is slechts een fractie van wat allemaal voorbij kwam. Over wat dit allemaal precies voorstelt, wat het voor mij betekende, en of het überhaupt allemaal nodig was, kom ik verderop misschien nog wel op terug, als het niet anders kan.
En als ik de spanning nog wat mag verhogen, misschien komt er wel wat goed of slecht nieuws in de loop van dit schrijven voorbij, ik ben pas een beginnend schrijver en dus op zoek naar een dagtaak, ergens in de hulpverlening waar ik ‘mijn ding’ kan doen. Ik zie mezelf als ervaringsdeskundige, en ben ook gedreven aan het solliciteren naar die functie. En ja, ik pieker er veel over. Dit piekeren is dus mijn hulpvraag, mijn eigen case in de loop van dit schrijfproject. Intellectueel kan er dan wel begrip zijn dat piekeren ook maar hinderlijke gedachten zijn, en dat het gevoel van onzekerheid onmogelijk helemaal zal kunnen verdwijnen, en dat volledige acceptatie de enige juiste stap is, maar dit begrip is nog niet helemaal doorgedrongen in de praktijk van het dagelijks (over)leven, met alle krampen van dien.
Nu schiet me een quote binnen, ik weet niet meer van wie:
“ In theorie is er geen verschil tussen theorie en praktijk, in de praktijk wel. ”
En natuurlijk mag ik niet vergeten dat we hier in 2020 met zijn allen in een crisis terecht zijn gekomen, een globale toestand die we qua omvang sinds de grote meteoriet niet meer gehad hebben, en een collectief gevoel van dreiging dat wij als volk al drie generaties niet meer hebben meegemaakt.
In plaats van inslagkraters door meteorieten of bommen hebben we nu echter te maken met een medische en psychologische trage ramp die zich voltrekt in het hele menselijk koninkrijk. En mijn gevoel is dat een groeiend aantal mensen die in heftige situaties terecht komen ook mentaal, psychisch en emotioneel vast zullen lopen, en voor die mensen kan een ACT behandeling of een zingevingssessie juist enorm veel betekenen. Naast dat ACT een bewezen techniek is in de behandeling van depressie, angst, stress, verslaving, borderline, eetstoornissen, schizofrenie en ander psychisch lijden, kan het ook veel betekenen in het rustig blijven tijdens een crisis.
En dit is wellicht een volgende reden voor het schrijven van dit boek: om therapieën zoals ACT een kans te geven om de conventionele en meestal verouderde benaderingen te vervangen, en om misschien wel uit te groeien naar méér dan alleen maar een therapie, om te transformeren naar een collectief geaccepteerde levenshouding om een rijk, betekenisvol en waardig leven te leiden. In een best-case-scenario zie ik een wereld waar iedereen elkaars therapeut kan zijn!
Moderne mensen in heftige levenssituaties en met dringende hulpvragen hebben weinig aan ouderwetse en conventionele manieren van aanpak. Wij willen geen ellenlange lijsten met rare en intieme vragen moeten invullen om voortaan een diagnose als etiket te moeten dragen. Het enige wat we willen is gehoord en begrepen worden, en begeleiding en raad tijdens emotioneel heftige tijden. Ik verwijs hier graag naar psychiater Dirk de Wachter, die in zijn boek “Borderline Times” verder ingaat op de beperkingen en tekortkomingen van de conventionele geestelijke hulpverlening.
ACT is een supermoderne benadering, passend bij onze tijdgeest, die niet alleen voor mensen met een ernstige hulpvraag een uitkomst kan bieden, maar ook voor iedereen die geïnteresseerd is en een verlangen voelt om meer uit het leven te halen, om gewoonweg gelukkiger te zijn, om ‘lichter te reizen.’